Rodzaje zaburzeń odżywiania – definicja, diagnoza, leczenie

Jedzenie to nie tylko dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, ale także rodzaj przyjemności, hobby, czy sposób wyrażania emocji. Niestety, nawet tak podstawowa czynność może wiązać się z całą paletą psychicznych zaburzeń. Wiele z nich motywowane jest współczesnymi kanonami piękna i potrzebą wpisania się w obraz lansowany przez media – ciała pozbawionego grama tłuszczu – ale nie wszystkie. Jakie zburzenia odżywiania są dzisiaj diagnozowane, jakie są ich przyczyny i jak można je leczyć – oto pytania, na które postaramy się odpowiedzieć w dzisiejszym artykule.

Zaburzenia odżywiania – co to jest?

Zaburzenia odżywiania zaliczane są do grupy zaburzeń psychicznych. Oficjalnie definiuje się je jako realizowanie nieprawidłowego wzorca odżywiania, czyli przyjmowanie pokarmów w zbyt małych lub zbyt dużych ilościach, co prowadzi do utraty lub wzrostu masy ciała, zaburzeń pracy organizmu, wpływa na relacje społeczne, emocjonalność i funkcjonowanie poznawcze chorego. Nieleczone zaburzenia odżywiania mogą prowadzić do śmierci w sposób bezpośredni lub pośredni.

Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób (ICD-10), a także Klasyfikacją Zaburzeń Psychicznych (F50) według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego wyróżnia się dwie kategorie zaburzeń odżywiania:

• specyficzne zaburzenia odżywiania,
• niespecyficzne zaburzenia odżywiania.

Zaburzenia odżywiania – przyczyny

Pomimo względnej powszechności problemu oraz licznych badań prowadzonych na ten temat, przyczyny zaburzeń odżywiania nie są jasne. Specjaliście wyróżniają jednak dwie najbardziej prawdopodobne grupy czynników:

• uwarunkowania genetyczno-biologiczne – np. występowanie chorób w rodzinie, biochemia mózgu;
• zdrowie psychiczno-emocjonalne – np. niskie poczucie własnej wartości, trudności w budowaniu trwałych relacji, impulsywność;
• czynniki społeczne – np. stygmatyzacja z powodu nadwagi lub niedowagi, przekonanie o konieczności dążenia do pewnego wzorca estetycznego jako gwarantu akceptacji społecznej, samotność.

Zaburzenia odżywiania – rodzaje

Istnieje wiele różnych zaburzeń odżywiania, a wraz z rozwojem świata pojawia się ich coraz więcej. Nie wszystkie zaburzenia związane są z dążeniem do określonej masy ciała. Niektóre opierają się na obsesyjnym lęku o własne zdrowie lub niechęci do samego doświadczania jedzenia (jego konsystencji, struktury, zapachu etc.).

Anoreksja

Anoreksja (anorexia nervosa), czyli jadłowstręt psychiczny to zaburzenie odżywiania, które dotyka przede wszystkim kobiet. Najliczniejszą grupę chorych stanowią nastolatki między 14. a 18. rokiem życia. Główną przyczyną anoreksji jest pragnienie posiadania szczupłego, doskonałego ciała. Osoby dotknięte tym zaburzeniem na drodze ku idealnej wadze odmawiają spożywania pokarmów, stosują rygorystyczne treningi, wspomagają się również lekami przeczyszczającymi i moczopędnymi. Klinicznie anoreksję stwierdza się, gdy masa ciała chorego wynosi co najmniej 15% poniżej oczekiwanej normy dla wieku i wzrostu.

Dla pacjenta chorego na anoreksję nie istnieje żaden limit wagi, który pozwoli mu zakończyć rygorystyczną dietę. Nawet jeżeli początkowo istnieje, to po jego osiągnięciu zawsze jest dodatkowo obniżany. Nieleczona anoreksja może prowadzić do skrajnej niedowagi, która pociąga za sobą kolejne konsekwencje – zanik miesiączki lub impotencja, wypadanie włosów, łamanie się paznokci, w końcu wypadanie zębów, zaniki mięśniowe, obrzęki, suchość i łuszczenie się skóry i spadek ciśnienia. W skrajnych przypadkach anoreksja kończy się niewydolnością narządów i śmiercią chorego. Anoreksji towarzyszy często depresja, zaburzenia osobowości, stany lękowe, czy patologiczna bezsenność.

Bulimia

Bulimia (bulimia nervosa), czyli żarłoczność psychiczna to rodzaj zaburzenia, które polega na koncentrowaniu się życia chorego wokół jedzenia. Osoba dotknięta tym problemem jest zwykle niezadowolona ze swojego wyglądu i stara się kontrolować masę ciała, ale jednocześnie musi mierzyć się z napadami żarłoczności, których nie potrafi powstrzymać. Nagłe pochłonięcie ogromnej ilości jedzenia prowadzi do wyrzutów sumienia i lęku o wagę, więc bulimiczka albo bulimik wywołują wymioty, by pozbyć się potencjalnie mogącej spowodować utycie treści żołądka. Ludzie zmagający się z tym schorzeniem korzystają także ze środków przeczyszczających, moczopędnych lub hamujących apetyt. Nawet jeżeli okresowo się głodzą, to finalnie muszą mierzyć się z problemem braku kontroli nad potrzebą jedzenia i ponownie patologicznie się objadają. Osoba cierpiąca na bulimię, podobnie jak w przypadku anoreksji, często zmaga się z psychicznymi problemami, jak depresja, zaburzenia osobowości, stany lękowe, czy patologiczna bezsenność.

Kompulsywne objadanie się

Kompulsywne objadanie się to rodzaj zaburzenia, w którego efekcie chory dopuszcza się epizodycznego pochłaniania bardzo dużych ilości jedzenia w celu poprawy swojego nastroju. Proces ten dzieje się niezwykle szybko, w związku z czym osoba przeżywająca epizod kompulsywnego objadania nie ma świadomości fizycznego zatrzymania potrzeby spożywania pokarmów. Orientuje się, dopiero gdy nadmierne ilości pokarmu zaczynają wywoływać nieprzyjemne symptomy żołądkowe. Kompulsywne objadanie prowadzi u chorego do poczucia winy, smutku i niezadowolenia.

Zespół jedzenia nocnego

W przypadku zespołu jedzenia nocnego symptomami choroby są bezsenność, nasilony głód w okolicach wieczornych i głód poranny. Pokarmami, które chory najchętniej wybiera podczas nocnego objadania się, są dania bogate w węglowodany. Mają mu one umożliwić zaśnięcie, ale też po prostu sprawić, że poczuje się lepiej. Specjaliści wskazują często, że przyczyną podobnego zaburzenia odżywiania jest chęć zastąpienia czymś skrywanych głęboko pragnień i marzeń oraz odgrodzenia się od poczucia pustki i beznadziei. Niestety, epizody nocnego jedzenia nie kończą się zaspokojeniem. Zamiast tego chory czuje wstyd, rezygnację, spadek poczucia własnej wartości i lęk o przyszłość.

Ortoreksja

Ortoreksja (orthorexia nervosa) to zaburzenie odżywiania, w którego centrum znajduje się potrzeba spożywania wyłącznie zdrowych, pełnowartościowych produktów. Ten z pozoru bardzo mądry wybór urasta jednak do obsesyjnego przeliczania kalorii, analizowania składników odżywczych, planowania zakupów i przygotowywania posiłków. Wyrasta zresztą z lęku, że w przypadku niewłaściwego odżywiania, chory będzie musiał mierzyć się z poważnymi dolegliwościami lub przyspieszy proces starzenia się swojego organizmu. Zdrowa żywność w tym rodzaju zaburzeń odżywiania stanowi wyobrażony klucz do szczęśliwego, jakościowego życia.

Diabulimia

Diabulimia to rodzaj zaburzenia odżywiania spotykany u osób chorujących na cukrzycę typu I. Choroba ta bardzo często wiąże się z przyrostem wagi (badania pokazują, że nastolatki walczące z tym schorzeniem ważą średnio o niemal 7 kilogramów więcej od rówieśniczek). Diabulimicy celowo tak manipulują dawkami insuliny, by nie powodowała ona zwiększenia masy ciała.

Drunkoreksja

Drunkoreksja zwana jest inaczej alkoreksją. W przypadku tego rodzaju zaburzeń odżywiania dochodzi do wykluczania z jadłospisu pokarmów na rzecz spożywania alkoholu. Chorzy uważają, że kaloryczność alkoholu może doprowadzić do wystąpienia u nich nadwagi, ale jednocześnie nie są w stanie z niego zrezygnować, w związku z czym rezygnują z pokarmów. Drunkoreksja sprawia ogromne problemy diagnostyczne i bardzo często mylona jest z innymi zaburzeniami odżywiania lub utożsamiana wyłącznie z alkoholizmem.

Bigoreksja

Bigoreksja to zaburzenie odżywiania wynikające z obsesji chorego na punkcie własnego ciała. Osoby dotknięte tym zaburzeniem odżywiania tak ustawiają dietę i ćwiczenia, by maksymalnie zwiększyć swoją masę mięśniową. Trenują, wspomagając się suplementami na przyrost masy mięśniowej i kontynuują treningi, nawet gdy dostrzega ich zgubny wpływ na stan swojego zdrowia. Podobne cele nie są motywowane jedynie kwestiami estetycznymi. Bigoretycy są przekonani, że idealna sylwetka to klucz do życiowego sukcesu – dobrze płatnej pracy, czy powodzenia w miłości. Specjaliści uważają, że objawy zaburzeń tego typu skrywają tak naprawdę brak poczucia własnej wartości i wrażenie osamotnienia.

Pica

Pica to bardzo nietypowy rodzaj zaburzenia odżywiania. Objawy tego schorzenia to spożywanie rzeczy, które nie są pokarmami lub nie zostały jeszcze odpowiednio przetworzone, by można je było bezpiecznie zjadać (np. surowa mąka). Najczęściej pica dotyczy dzieci oraz kobiet w ciąży. Tego typu zaburzenie odżywiania wiąże się z ryzykiem infekcji, uszkodzeniami układu pokarmowego, zatruciami (również śmiertelnymi) i niedożywieniem.

Ruminacja

Ruminacja zwana też zespołem przeżuwania to zaburzenie odżywiania polegające na świadomym cofaniu spożytego chwilę wcześniej pokarmu, by ponownie go przeżuć. Pacjent z tego typu dolegliwością często wypluwa nadtrawiony i ponownie przeżuty pokarm. Często unika także spożywania pokarmów w towarzystwie. W efekcie osoby cierpiące na ruminację bardzo często charakteryzują się niedowagą.

Jak leczyć zaburzenia odżywiania?

Leczenie zaburzeń odżywiania nie należy do najłatwiejszych. Kluczem do rozpoczęcia właściwej terapii jest dobrowolna współpraca chorego. Pacjent musi uświadomić sobie, że jego zachowanie nosi znamiona choroby i brak leczenia może doprowadzić do tragicznych w skutkach konsekwencji (także śmierci). Zaburzenia odżywiania bywają leczone całymi latami. Zdarza się, że konieczne jest odizolowanie pacjenta od dotychczasowego środowiska – często to właśnie ono stanowi bowiem główny problem, jest ogniskiem zapalnym dla choroby.

Podstawą leczenia zaburzeń odżywiania jest psychoterapia. Lekarze chwalą przede wszystkim terapię poznawczo-behawioralną. Hospitalizacja jest konieczna tylko wtedy, gdy stan chorego jest zaawansowany i wycieńczenie organizmu osiągnęło poziom krytyczny lub gdy istnieje ryzyko targnięcia się pacjenta na własne życie. Pamiętaj, osoby chore na zaburzenia odżywiania nie mają świadomości potrzeby leczenia. Może się wydawać, że objawy bulimii czy anoreksji są wystarczająco niepokojące, by szukać pomocy, jednak w rzeczywistości wizja celu, dla którego unikają pokarmu lub się go pozbywają, wydaje się im sankcjonować podejmowane kroki.

Zaburzenia odżywiania – jak sobie pomóc?

Jeżeli trafiłeś na ten artykuł, podejrzewając, że cierpisz na któreś z zaburzeń odżywiania, to podjąłeś już pierwszy krok na drodze ku zdrowiu. Najważniejsze jest bowiem uświadomienie sobie problemu, przyznanie się przed samym sobą, że zmaga się z wykrzywionym obrazem własnego ciała i usprawiedliwia się niewłaściwe podejście do posiłków. Skoro masz już świadomość swojej choroby, warto porozmawiać o niej z osobą trzecią. Rekonwalescencja będzie łatwiejsza do zniesienia, gdy będzie przy Tobie ktoś gotowy Cię wspierać. Czasami chorzy miewają poczucie, że wokół nich nie ma nikogo, kto byłby w stanie ich zrozumieć i myślą, że ludzie będą ich osądzać. W rzeczywistości często okazuje się jednak, że w ich otoczeniu znajdują się już osoby zmartwione; ktoś, kto chciałby im pomóc, ale nie chciał przepłoszyć chorego i zaostrzyć jego problemu.

Następnym krokiem w walce z zaburzeniami jest skontaktowanie się ze specjalistą. Dobór odpowiedniego psychoterapeuty, który wzbudzi Twoje zaufanie to bardzo ważny element. Pamiętaj, że nie musisz decydować się na pierwszego lepszego specjalistę. Tak jak w codziennym życiu nie każdy wzbudza Twoją sympatię i chęć do zwierzeń, tak i nie każdy lekarz musi wywoływać w Tobie podobne emocje. Ważne, by nie zniechęcać się w przypadku niespotkania idealnego kandydata przy pierwszej próbie. Z pewnością wśród licznych psychoterapeutów znajdzie się taki, którego uznasz za odpowiedniego.

Jak pomóc osobie z zaburzeniami odżywiania

Na pewnym etapie zaburzenia odżywiania stają się niemożliwe do ukrycia. Osoby z otoczenia osób chorych bardzo często zastanawiają się, co mogą zrobić, by im pomóc. Oto kilka porad zalecanych przez stowarzyszenie National Eating Disorders Association:

• porozmawiaj z osobą, którą podejrzewasz o zaburzenia odżywiania na osobności. Spotkaj się z nią na neutralnym gruncie, bez presji czasu;
• nie oskarżaj, nie obwiniaj, nie krzycz. Kładź nacisk na siebie – mów „zauważyłem/zauważyłam, że ostatnio nie dopisuje Ci apetyt”, a nie „nie jesz!”;
• zaplanuj sobie wcześniej rozmowę, możesz ją nawet spisać w punktach. Uchroni Cię do przed zbaczaniem z tematu i pozwoli odnaleźć w przypadku, gdy rozmowa potoczy się w złym kierunku;
• mów o swoich obserwacjach i obawach z nimi związanych, ale nie stawiaj diagnozy i nie spekuluj;
• przypomnij, że z zaburzeniem odżywiania nie wiąże się żaden wstyd, lecz jest to choroba, którą można wyleczyć;
• nie sugeruj, że rozwiązanie jest proste i wystarczy chcieć, by nie doświadczać już zaburzeń odżywiania. Unikaj komunikatów typu „po prostu przestań!”;
• zaproponuj osobie chorej, że pomożesz jej znaleźć specjalistę i będziesz czekał/czekała na nią w czasie trwania wizyty;
• licz się z faktem, że osoba chora może nie zareagować zrozumieniem i podziękowaniem, lecz agresją. Nie zniechęcaj się tym. Leczenie anoreksji i bulimii zaczyna się od uświadomienia sobie problemu, a to może zając trochę czasu. Nie próbuj jednak osaczać chorego. Daj mu nieco czasu zanim wrócisz do tematu.

Pamiętaj, powodem zaburzeń odżywiania są zwykle nie problemy z samym jedzeniem, lecz głębiej skrywane troski i obawy. Nie baw się w lekarza i pozwól, by leczeniem zajął się specjalista. Jeżeli obawiasz się, że stan osoby chorej znalazł się na alarmującym poziomie, skonsultuj się z psychoterapeutą i zapytaj o wskazówki dotyczące możliwego działania oraz poinformuj o swoich obawach najbliższych danej osoby – jej rodziców, partnera/partnerkę, najbliższych przyjaciół. Być może nie zwrócili uwagi na problem, a może sami nie wiedzą, jak postąpić i świadomość wsparcia dodatkowej osoby, doda im siły.